روش‌شناسی ویلیام، چیتیک در بررسی و تفسیر متون حکمی و عرفانی

کارآمدی روش‌ها از عوامل رشد دانش‌هاست. شناسایی و ارزیابی روش‌های محققان برجسته، به ویژه مستشرقان می‌تواند به بهبود مباحث روش‌شناسی کمک کند. به همین منظور، این مقاله درصدد است تا روش مواجهۀ ویلیام چیتیک، از خاورشناسان برجستۀ معاصر را در مطالعه و تفسیر متون حکمی و عرفانی اسلامی بررسی و تبیین کند. چیتیک با نقد عملکرد گروهی از مستشرقان، تلاش می‌کند تا متناسب با فرهنگ اسلامی از روش هرمنوتیک مؤلف‌محور برای تفسیر متون و فهم نیّت مؤلف بهره گیرد. در این مقاله ابتدا آسیب‌های مطالعاتی حکمی و عرفانی از دیدگاه چیتیک معرفی و منشأ آنها توضیح داده می‌شود و ضمن اشاره به عناصر اصلی روش هرمنوتیکی، معیارهای کاربردی او برای تفسیر این دسته از متون تبیین می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: بررسی روابط و تناسب‌های متن، شناخت ارکان اندیشه‌ها و تعلیم‌های اصلی مؤلف، مقایسۀ آرای نمایندگان صاحب‌نظر، توجه به مفروضات واحد و روش‌های متفاوت، توجه به لوازم معنایی اصطلاحات، شناخت ابعاد وجودی و شخصیتی مؤلف و اثر او، مواجهۀ مستقیم با متن، توجه به رابطۀ اندام‌وار متن، توجه به ابعاد مختلف یک مسئله، توجه به سیاق متن، هم‌اندیشی ذهنی با مؤلف، بهره‌گیری از تکنیک طرح پرسش مناسب، شناسایی مسائل بنیادی مؤلف و توجه به زمینه‌های آرا و تعالیم